Najdublje jame u Srbiji - Jama na Dubasnici (276 m)

Jama na Dubašnici je duboka 276 m i dugo vremena je predstavljala najdublji speleološki objekat u Srbiji (od 1980. do 2000.).

Jama na Dubašnici se nalazi na Istočnom Kučaju, u okviru Dubašničke površi, na lokalitetu poznatom kao Tilva Kogaura. Najbliže stalno nasljeno mesto je Zlot.

- Blagojević N., Lješević M. i Mandić M., (1981): “Najveći speleološki objekti SR Srbije”, Zbornik radova sa VIII Kongresa speleologa Jugoslavije, Bor, Beograd,

- Mandić M. (1984): “Jama u Dubašnici” , Deveti Jugoslovenski Speleološki Kongres, Karlovac, Zagreb.

Pristup široj lokaciji je putem od Borskog jezera do kolonije šumskih radnika i ulaza u lovište koje se nalazi na delu Dubašničke površi. Do samog objekta je praktično nemoguće doći bez vodiča zbog toga što se jama nalazi u centralnom delu veoma karstifikovane površi prekrivene vrtačama i gustom bukovom šumom.

Istraživana je u više navrata. Prva istraživanja, o kojima nema pouzdanih podataka, izvršilo je Društvo istraživača “V. M. Manda” iz Valjeva početkom 80-tih godina pri čemu jama nije savladana do kraja. Prva detaljnija istraživanja su izvršena 1980. godine, u sklopu pretkongresnih istraživanja vezanih za održavanje VIII Kongresa speleologa Jugoslavije, od strane kombinovane ekipe ASAK-a, SOB-a iz Beograda i SD “Platak” iz Rijeke. Prilikom ovih istraživanja, jama je u potpunosti savladana i najvećim delom istražena, ali rezultati merenja objekta nisu bili precizni i verodostojni (prema tadašnjim podacima dubina je iznosila 320 metara). Istraživanja koja su rezultirala potpunim i za sada najpreciznijim rezultatima izvršena su u okviru zajedničkog rada kombinovane ekipe speleologa sastavljene od članova beogradskog ASAK-a i SOB-a kao i valjevskog Društva istraživača “Vladimir Mandić Manda”. Prethodnih godina (1982. i 1983.) je izvedeno više slično koncipiranih akcija tokom kojih je zbog velike količine leda u ulaznom delu jame bilo previše opasno dalje istraživanje. Tek treći pokušaj je izvršen u uslovima koji su omogućili nesmetan rad i jama je u potpunosti savladana. Tokom istraživanja je korišćena standardana “DED” tehnika a sama istraživanja su realizovale tri ekipe od kojih je prva tehnički opremala jamu i fiksirala užad, druga rekognoscirala uočene kanale, a treća vršila merenje objekta.

Ulaz u jamu se nalazi u vrtači čija dubina iznosi oko 15 m a prečnik preko 40 m. Predstavljen je sa tri manja otvora koji se spajaju u jedinstven kanal na dubini od 80 m. Do dubine od oko 40 m kanal je jednostavnog eliptičnog oblika čija duža osa dostiže dužinu od 10 m, a kraća 4 m. Dublje, kanal dobija složen poprečni presek, predisponiran orijentacijom inicijalnih pukotina. Prvo mesto na kome se prekida vertikala je terasa formirana na mestu zaglavljenih stabala zasutih drobinom i blokovima. Dalje, do dubine od 150 m, dimenzije se povećavaju na 12 x 7 m, a kanal je manje razuđenog preseka i više modifikovan radom voda koje se slivaju niz zidove. Sledeća terasa se nalazi na dubini od 175 m. Formirana je zaglavljivanjem blokova metarskih dimenzija i ispunjavanjem šupljina sitnijim blokovima i drobinom koja se neprekidno osipa sa zidova viših delova kanala. Prolaz u nastavak kanala je moguć kroz više šahtova. Većina ovih šahtova se slepo završava, a samo dva omogućavaju prolaz u niže delove jame. Jedan od ovih kanala predstavlja prolaz kroz blokove koji je ostao otvoren i on ima dimenzije 2 x 6 m, dok drugi predstavlja nastavak glavnog kanala i njegove dimenzije su 4 x 7 m. Nakon 53 metra vertikale dolazi se do siparske kupe visine oko 10 m, koja se nalazi uz istočni zid završne dvorane. Ova dvorana izduženog oblika ima dimenzije 81 x 45 m, a visina se kreće i do 15 m. Pod je potpuno zaravnjen i prekriven slojem čiste gline.

Jama je razvijena u titonskim krečnjacima sa žicama kalcita i partijama laporovitih krečnjaka. Stena je pri površinskom delu veoma tektonizirana i izlomljena, a pukotine delimično zapunjene karbonatnim vezivom. Sa dubinom stepen ispucalosti opada, tako da se u najnižim delovima uočavaju samo inicijalne pukotine koje su predisponirale stvaranje celog objekta.

Travertinske prevlake koje prekrivaju deo poda na severnoj i južnoj strani dvorane ukazuju na pojačanu cirkulaciju vode iz tih pravaca, a više generacija nakita koje se javljaju po zidovima i podu ukazuju na značajnu aktivnost celog objekta u hidrološkom smislu. Karakter materjala koji izgrađuje dno dvorane kao i tragovi koji se uočavaju na zidovima ukazuju na periodično ujezeravanje vode i njeno lagano proceđivanje.

Različiti podaci o dubini Jame na Dubašnici

Posle prvog istraživanja 1980. godine, dubina jame je na osnovu dužine korišćenih užadi procenjena na 320 metara

1984. je jama precizno izmerena i dobijena je dubina od 276 metara. Rezultati ovih istraživanja su su objavljeni u stručnoj literaturi i trenutno se vode kao zvanični.

Tokom osamdesetih godina, ekipa SOB-a je ponovo izmerila Jamu na Dubašnici, dobivši dubinu od 247 metara. Ni merenja ni nacrt jame nisu sačuvani ili objavljeni.

U leto 1998. godine ekipa AS-a, predvođena speleologom koji je kao bivši član SOB-a merio jamu osamdesetih godina, ponovila je merenja dobivši dubinu od 254 metara. Ovi rezultati još nisu objavljeni.

Poslednje dve relativno slične dubine se od zvaničnog podatka razlikuju jer je, prema meračima, početna tačka u ranijem merenju uzeta na vrhu vrtače, a u kasnijim merenjima na stvarnom ulazu u jamu niže u vrtači. Međutim, od Mihajla Mandića, koji je učestvovao u merenju 1984. godine, je dobijena informacija da je tom prilikom dubina merena od gornjeg ulaza, koji se nalazi u strani pri vrhu vrtače, blizu nivoa Dubašničke površi. Stoga su rezultati merenja iz 1984. godine ispravni, i ta dubina (276 m) se može i dalje smatrati tačnom.

V. Ljubojević